Hình ảnh những chiếc “giếng cổ” từ lâu đã tưởng như đã chìm vào quên lãng trong ký ức của những người dân Đồng bằng Bắc Bộ nói chung và Hà Thành nói riêng.
Nhiều người không còn nhớ đến một công trình không thể thiếu, in đậm dấu ấn một thời về lối sống, nhu cầu phục vụ sinh hoạt thuở xưa. Nhưng, ít ai biết, “báu vật tinh thần” ấy đến nay vẫn còn tồn tại rải rác trong một số ngõ xóm của khu phố cổ Hà Nội.
Ký ức về giếng cổ một thời
Cách đây khoảng 50 năm, có lẽ những chiếc giếng luôn được xem là một phần không thể thiếu của người dân Hà Nội. Bởi đó không chỉ là nơi lấy nước đơn thuần mà còn là địa điểm lý tưởng cho đám trẻ con tụ tập, là nơi trai gái trao nhau cái nhìn tình tứ trong mỗi lần gặp mặt lúc gánh nước, rửa rau và là nơi để các bà nội trợ chia sẻ câu chuyện đời thường không hồi kết. Đặc biệt hơn, đó còn là chốn để cánh đàn ông “ướp lạnh” những chai bia, thậm chí là bảo quản những chiếc bánh chưng không bị hỏng trong suốt những ngày Tết truyền thống.
Ngày ấy, mỗi con phố ở Hà Nội đều có giếng và đa phần có đường kính nhỏ chỉ hơn 1m. Hiện nay, đi sâu vào ngõ 86 phố Hàng Trống còn có một giếng cổ rộng tới gần hai mét, là nguồn cung cấp nước cho cả phố cho tới tận đến những năm đầu thế kỷ XXI, nhất là vào những ngày hè oi ả.
Ông Nguyễn Văn Hùng (ngõ 86, Hàng Trống, Hà Nội) kể lại: “Giếng này đã có từ lâu lắm rồi. Năm nay tôi đã 70 tuổi, nhưng từ ngày còn nhỏ đã thấy giếng ở đó rồi. Từ ngày ấy đến nay, chưa bao giờ tôi thấy giếng cạn nước cả. Mà lạ lắm, giếng này mùa hè thì mát còn mùa đông thì lại ấm. Vẫn nhớ những ngày còn nhỏ, lũ trẻ con đi chơi về, cả thanh niên trai tráng nữa lại hò nhau ra giếng tắm rửa. Có thể nói, giếng là nơi sinh hoạt chung của mọi người. Kể từ khi có nước máy thì giếng không còn được sử dụng nhiều nữa. Tuy nhiên, khi mất nước máy thì mọi người vẫn dùng nước giếng bình thường. Đến nay nước vẫn sạch, vẫn trong, không có mùi bùn hay mùi tanh của sắt”.
Thế nhưng, những giếng khơi này cũng dần thay đổi theo vòng xoay của thời gian cùng với sự phát triển của đô thị. Người dân phố cổ Hà Nội không còn sử dụng nước của những chiếc giếng này mà chỉ dùng vào việc giặt giũ, rửa xe,…
Và rồi, khi có nước máy thì giếng khơi trở thành quá khứ, rồi dần dần bị mai một trong ký ức của mọi người. Nguồn nước mát trong từ giếng khơi cũng không còn được nhớ đến. Những chiếc giếng đều bị san lấp nhằm mục đích riêng. Có nhiều giếng lấp đi dành đất để sinh sống, kinh doanh. Có những giếng do ô nhiễm hoặc cạn nước nên cũng bị san bằng,… Kể từ đó, giếng khơi luôn được xem là một khái niệm xa vời, thậm chí chẳng mấy ai nhớ đến.
Nét đẹp văn hóa giữa lòng Hà Nội
Nhiều giếng bị lấp, bỏ quên, nhiều người không còn nhớ đến vị ngọt mát lành của nước giếng nhưng giữa lòng phố cổ Hà Nội, vẫn sót lại những giếng khơi vẫn đang tồn tại cũng với từng lớp thế hệ người dân, lại cho phố phường Hà Nội nét lạ, nét riêng về một thời đã xa.
Một trong những giếng khơi hiếm hoi vẫn còn được sử dụng nằm ở cuối ngõ Hàng Chỉ. Ngõ Hàng Chỉ dài hơn trăm mét ẩn mình giữa phố Hàng Hòm nên ít ai để ý. Con ngõ nhỏ thông ra cả phố Hàng Gai và Hàng Quạt. Cuối ngõ là một chiếc giếng cổ mà người dân sống ở ba ngõ phố này vẫn hằng ngày ra đây múc nước giếng về sử dụng trong sinh hoạt, cho dù đã có nước máy vào tận nhà.
Giếng khơi trong số nhà 15 ngõ Phủ Doãn vẫn còn nguyên vẹn như ban đầu. Thành giếng chủ yếu được xây bằng gạch đỏ. Qua thời gian, những viên gạch bị bào mòn, nhẵn bóng. Đường kính của những chiếc giếng khoảng trên dưới 1m và sâu hơn 2m nhưng từ bao năm nay chưa bao giờ hết nước. Hiện nước giếng vẫn còn trong veo nên được nhiều người sử dụng làm nước sinh hoạt.
Ông Nguyễn Xuân Khôi (80 tuổi, ngõ Phủ Doãn) kể lại: “Giếng nhỏ và nông nhưng từ nhỏ đến nay tôi chưa bao giờ thấy giếng hết nước cả. Cả khu này cũng chỉ có một cái giếng này thôi. Nhớ lại ngày xưa, ngày ngày mỗi chiều là cả khu xóm lại xếp hàng để xách từng thùng nước giếng về dùng. Nước giếng ngày ấy trong lắm, bởi lúc ấy Hà Nội cũng chưa ô nhiễm như bây giờ, và người dân cũng rất có ý thức giữ gìn, bảo vệ giếng nước. Với chúng tôi, giếng là không gian cộng đồng, cũng là nơi duy trì nguồn sống nên mọi người rất yêu quý chiếc giếng khơi của khu mình”.
Những chiếc giếng cổ này từng gắn liền với đời sống và là nguồn sống duy nhất của nhiều thế hệ người dân phố cổ thời bao cấp. Thế nhưng, cho đến ngày nay, khi mà nhà nhà đều có nước máy, người người sử dụng nước máy thì đâu đó, những giếng khơi cổ được xem là điểm nhấn đặc trưng làm nên nét đẹp văn hóa của Hà Nội và cần được bảo tồn trong nhịp điệu sôi động của Thủ đô ngày nay./.
Vũ Toàn/VOV
