Theo Ban tổ chức, Lễ hội truyền thống đền Bạch Mã chính là lễ Tiến Xuân Ngưu, diễn ra vào ngày 12 – 13/2 âm lịch hàng năm. Đây là một nghi thức lễ hội nông nghiệp sớm nhất do triều đình tổ chức hàng năm để cầu một năm ngũ cốc phong đăng, mưa thuận gió hòa, cũng vừa có tính tín ngưỡng dân gian của Kinh thành Thăng Long xưa.
Tương truyền, từ xa xưa, Lễ hội đền Bạch Mã thường có đám rước trên 500 người đi từ đền Bạch Mã qua Mã Mây, đền Bà Kiệu, vòng quanh hồ Hoàn Kiếm, tới Hàng Đào rồi trở về đền Bạch Mã. Thời gian mở hội vào hai ngày 12 và 13 tháng Hai âm lịch hàng năm tại đền Bạch Mã và một số tuyến phố lân cận, khu vực hồ Hoàn Kiếm (tượng đài Lý Thái Tổ). Quy mô của lễ hội dự kiến 5 năm tổ chức lớn một lần do quận Hoàn Kiếm trực tiếp chỉ đạo, bắt đầu từ năm 2010. Những năm lẻ, lễ hội có quy mô nhỏ hơn do phường Hàng Buồm thực hiện.
Tại Lễ hội truyền thống đền Bạch Mã sẽ có những nghi thức tế lễ cùng một số hoạt động văn hóa khác như hát ca trù, hát chèo, ngâm thơ,… Cùng đó, Lễ hội truyền thống đền Bạch Mã có đội múa rồng, sư tử; đội cờ, trống chiêng, sinh tiền, đánh bồng, bát âm; đội kiệu lễ vật và đội kiệu bát cống với đầy đủ tàn, tán, lọng; đội tế nam quan; dâng hương nữ từ đền Mã Mây đi qua các tuyến phố lớn để về đền Bạch Mã.
Trong đoàn rước còn có mục đồng và mô hình trâu với kích thước bằng trâu thật để làm lễ tiến Xuân Ngưu – dâng Trâu mùa Xuân – một nghi thức quan trọng của Lễ hội đền Bạch Mã từ xa xưa còn được lưu giữ đến ngày nay.
Ban tổ chức Lễ hội truyền thống đền Bạch Mã năm Giáp Thìn cho biết, đây là hoạt động văn hóa trọng tâm của quận Hoàn Kiếm, thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, tấm lòng thành kính với công đức của cha ông và tôn thờ thần Long Đỗ – vị thần đã có công trong việc xây dựng và bảo vệ kinh thành Thăng Long./.
Đền Bạch Mã được xây dựng từ năm 865 đời nhà Đường. Năm 1010, Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư về Đại La, định đắp thành nhưng nhiều lần thành đắp lên đều bị đổ. Vua cho người đến đền Bạch Mã cầu khấn thần Long Đỗ thì thấy ngựa trắng từ trong đền đi ra, đi một vòng từ đông sang tây, đi đến đâu để lại dấu chân đến đó, rồi trở lại đền và biến mất. Vua sai người lần theo vết chân ngựa trắng lập đồ án xây thành, quả nhiên thành được xây xong và đứng vững. Thần Long Đỗ có công giúp Vua xây thành, Vua bèn cho sửa lại đền thờ và phong thần Long Đỗ là “Quốc đô Thăng Long thành hoàng đại vương”. Đền Bạch Mã là một trong tứ trấn kinh thành Thăng Long xưa.
Đền Bạch Mã hiện còn lưu giữ 15 tấm bia đá quý hiếm. Năm 1986, Đền được xếp hạng di tích lịch sử cấp Quốc gia. Ngày 18/1/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 93/QĐ-TTg xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt đợt 12 cho 5 di tích trên cả nước, trong đó có đền Bạch Mã (quận Hoàn Kiếm).
Mai Chi
Tái hiện nghi thức lễ tiến Xuân Ngưu tại Lễ hội truyền thống đền Bạch Mã (nguoihanoi.vn)
