Người Hà Nội vốn từ xưa đến nay có một nền ẩm thực nổi tiếng là thanh lịch và tinh tế. Những món ăn vì thế cũng thanh thanh, không phải là thứ vị sắc ngọt quá, chua quá hay cay quá. Điều này áp dụng cho cả món ăn chính, lẫn món ăn chơi, ăn vặt, ăn cho vui miệng, ăn lúc đang trò chuyện rôm rả với bạn bè.
Những món ăn chơi trong ngày Tết thường không thể thiếu là hạt bí, hạt dưa, hạt hướng dương nằm gọn gàng trong những khay mứt Tết bên cạnh nào bánh kẹo, nào các loại mứt gừng, mứt quất, mứt dừa. Thế nhưng những ngày Tết người ta ăn biết bao là thứ, dạ dày lúc nào cũng tròn căng, ấy thế mà cái thói nhâm nhi vẫn không bỏ được, ăn gì nhẹ nhàng mà lại ‘giải ngấy’, đích thị là ô mai – thức quà chua dịu có, ngọt có, cay cay có.
Ô mai được biết đến không biết tự bao giờ, có nguồn gốc từ một người Hoa từ nhiều thế kỉ trước, từng được xem là một vị thuốc bắc quý. Ô mai là một món được tạo nên bởi nhiều nguyên liệu khác nhau, nó có mặt trong mỗi bàn trà, bàn tiếp khách trong dịp đặc biệt, là một món ăn đặc trưng cổ truyền của dân tộc Việt. Miền Nam người ta gọi ô mai là xí muội, dựa vào phiên âm của người Quảng Đông.
Những loại quả như mận, chanh, me, sấu, khế, mơ, xoài, đào, dứa, quất đều có thể được chế biến thành ô mai Hà Nội. Những quả ngon nhất, đẹp nhất sau khi chế biến kì công với gia vị ‘bí mật’ thì phơi khô, sấy khô hoặc ngào đường. Nghe thì đơn giản thế nhưng cho ra lò biết bao nhiêu là hương vị và màu sắc cho mỗi loại quả, ví dụ như mận thì có đến dăm ba vị, nào là mận xào chua cay, mận chua mặn ngọt, mận xào gừng, mận hậu ngũ vị, … Cứ thế ước tính có đến hàng trăm vị ô mai, khiến ai lần đầu đi mua thức quà này sẽ bị ‘hoa mắt’ trước một rừng mùi vị và hương nam.
Ô mai trước khi trở thành một món ăn chơi, món ăn mời khách dịp lễ Tết, bản chất Ô mai là vị thuốc y học cổ truyền có tính mát, giảm ho sinh tân lực, trong từng trái ô mai có hàm lượng dinh dưỡng cao có khả năng chống khô họng, giảm ho, chống cảm lạnh và viêm họng, giảm stress, đau nửa đầu.
Ô mai ăn quanh năm đều thú vị, nhưng những ngày giáp Tết thì người dân tìm mua lại càng nhiều hơn. Ở Hà Nội có nhiều địa chỉ bán ô mai, từ những nhà gia truyền đến những thương hiệu nổi tiếng. Mỗi gia đình bán ô mai lại có công thức riêng có, truyền từ đời này sang đời khác. Bởi thế mà mỗi nơi lại có những phong vị riêng, chuyên biệt từng vị, có nơi có món ô mai mận trứ danh, có nơi lại nổi tiếng với ô mai quất trị ho.
Ô mai vẫn chiếm một vị trí đặc biệt trong ẩm thực Hà thành. Để khi người con Hà Nội khi xa xứ vẫn luôn nhớ về và mong ngày trở về để được thưởng thức những vị ô mai gắn liền với tuổi thơ. Để mỗi khi Tết đến người ta lại thấy ô mai nằm gọn trong khay mứt Tết.
T.D (t/h)
