Gặp thầy Nguyễn Hà Cân trong buổi chiều hè, được nghe thầy truyền giảng về tín ngưỡng thờ Mẫu – một nét văn hóa tâm linh ở Việt Nam hiện được rất nhiều người quan tâm và tìm hiểu. Biết rằng, thờ Mẫu là một hình thức tín ngưỡng thờ Nữ thần, cũng là cách để tôn vinh người mẹ hóa thân ở các miền trời, sông nước, rừng núi được hình thành, tồn tại và phát triển mạnh mẽ qua lịch sử của dân tộc. Từ thế kỷ thứ 16, tín ngưỡng thờ Mẫu đã trở thành một hình thức sinh hoạt xã hội có ảnh hưởng sâu rộng và tác động to lớn đến đời sống tâm linh của người Việt. Sau thời gian trầm lắng, đến thập niên 90, Nhà nước cho phép tái thực hành các văn hóa tâm linh và coi đó như những di sản văn hóa phi vật thể truyền thống. Từ đó, tín ngưỡng thờ Mẫu, nghi thức Hầu Đồng dần trở lại và ngày càng tạo nên sức hút.
Thuở nhỏ, Nguyễn Hà Cân được gia đình cho theo học kiến thức văn hóa tại trường làng; thời gian còn lại, cậu tự mày mò học chữ Hán – niềm đam mê đã ẩn chứa trong cậu từ những ngày còn nhỏ dại. Thời gian dần trôi, những kiến thức thu nhận được trên lớp học cùng sự nuôi dưỡng trong môi trường giáo dục của gia đình có truyền thống phụng sự tín ngưỡng thờ Mẫu, cậu bé Nguyễn Hà Cân ngày càng am hiểu những kiến thức văn hóa, giàu cốt cách dân tộc. Và cũng từ đó, những thanh âm trầm bổng của cầm ca chúc Thánh và nghi thức hầu đồng ngày một ăn sâu và in đậm vào tiềm thức của cậu.
Khi học hết lớp 10, chàng trai Nguyễn Hà Cân do hâm mộ nghệ thuật cầm ca chúc Thánh quyết định lên Hà Nội ở cùng nhà ông trẻ là cụ Lê Đình Lai – cụ là một Đạo lưu nổi tiếng từ thời Pháp, lúc sinh thời cụ là trưởng cung văn chùa Phụng Thánh, chùa Huy Văn, chùa Bụt Mọc. Kế thừa kiến thức phụ truyền tử kế vốn có của gia đình và được học hỏi, tiếp cận nhiều bậc lão thành như: cố nghệ nhân Phạm Văn Kiêm – cố pháp sư trưởng Phủ Tây Hồ từ thời Pháp, cụ Lê Văn Ngọc – cố pháp sư trưởng chùa Vạn Ngọc, cụ Phạm Quang Đạt – cố pháp sư trưởng Thuận Mỹ Linh Từ (đền Dâu hàng Quạt),… Năm 1993, thầy được cụ Phạm Văn Kiêm giao quyền trọng trách trông giữ việc giấy sớ cúng Phủ Tây Hồ và một năm chịu trách nhiệm dâng văn thờ sự tích Thánh Mẫu. Năm 1998, cụ Phạm Văn Kiêm hạc giá vân du. Thầy Nguyễn Hà Cân chính thức là pháp sư trưởng của Phủ Tây Hồ từ đó đến nay. Cũng chính nhờ lòng đam mê, sự ham học hỏi, kế thừa và phát triển nền tảng kiến thức vốn có, tiếp nối truyền thống phụng sự tín ngưỡng thờ Mẫu của gia đình, thầy Nguyễn Hà Cân đã trở thành một trong số những pháp sư nổi tiếng trên mảnh đất Thủ đô ngàn năm văn hiến. Đã hơn ba thập kỷ, thầy được gần gũi, tìm hiểu, học hỏi từ các bậc tiền bối của nghi thức Hầu Đồng như: cụ Trang Công Thịnh, cụ Cao Sơn Hải, cụ Đồng Xuân,… thầy đã chắt lọc những tinh túy góp phần lưu giữ những nét đẹp truyền thống trong thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu. Phía sau những lời ca, điệu múa mang đậm hồn cốt dân tộc, đó là mong muốn thể hiện sức mạnh và ý nghĩa của thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, đáp ứng nhu cầu, khát vọng của đời sống thường nhật của con người, cầu sức khỏe, hạnh phúc, tài lộc, bình an.
Là người hoài cổ, luôn tâm huyết với nghệ thuật truyền thống của dân tộc, thầy Nguyễn Hà Cân luôn tâm niệm phải giữ được nét văn hóa truyền thống khi thực hiện nghi thức Hầu Đồng. Khi làm lễ, thanh đồng từ trang phục, diện mạo, khí chất phải chỉnh chu, mỗi hành động phải luôn hướng về chữ “Tâm”, luôn tâm niệm theo thuyết nhân – quả, gieo nhân nào thì gặt quả đó. Khi vào từng giá đồng, phải làm thế nào để hay nhất, mang tới một hình ảnh đẹp nhất, vừa tâm linh, vừa chân thực, gần gũi với đời sống. Đặc biệt, không được hiểu sai, biến tướng làm xấu nét đẹp văn hóa tâm linh của tín ngưỡng thờ Mẫu và nghi thức Hầu Đồng.
Ngày nay, tín ngưỡng thờ Mẫu và nghi thức Hầu Đồng đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, thầy Nguyễn Hà Cân là người đã và đang góp phần bảo lưu và phát triển nét đẹp tinh hoa văn hóa truyền thống của dân tộc. Với tấm lòng của người làm đạo, thầy cùng với các môn sinh, bạn bè, hội viên đã cùng chung tay làm việc nhân ái. Nhiều hoạt động thiện nguyện ý nghĩa đã được thầy và những người cùng chung chí hướng thực hiện trong nhiều năm qua, góp phần động viên kịp thời, mang lại niềm vui cho những mảnh đời khó khăn.
Hoàng Anh/MASK
