Đây là công trình được xuất bản tiếp nối cuốn “Dòng tranh dân gian Kim Hoàng” và “Dòng tranh dân gian Đông Hồ”. Cả ba cuốn này đều là do tác giả tự bỏ tiền làm sách, từ đi thực tế, gặp gỡ nghệ nhân, đến nhờ người chụp ảnh, thiết kế, in ấn…
Cuốn sách “Dòng tranh dân gian Hàng Trống” được tác giả hoàn thành trong thời gian ở nhà tránh dịch Covid-19. Sách dày 340 trang, khổ 21x29cm, in 600 cuốn.
Tranh dân gian Hàng Trống từ lâu đã gắn liền với đời sống văn hóa của người Kinh kỳ – Kẻ Chợ. Đây là một trong những dòng tranh dân gian độc đáo, phổ biến nhất ở Việt Nam . Đề tài của tranh dân gian Hàng Trống đa dạng: tranh lịch sử, tranh thờ, tranh chúc tụng, tranh trang trí, tranh sinh hoạt xã hội…
Chính vì sự đang dạng của dòng tranh này, nên đã đi được vào nhiều tầng lớp trong xã hội, được treo ở nhiều không gian khác nhau. Tranh Hàng Trống không chỉ xuất hiện trong dịp Tết hay trong những nghi lễ thờ cúng, mà còn có nhiều bức về các đề tài như Chợ quê, Bịt mắt bắt dê, Múa rồng,…
Tác giả Nguyễn Thị Thu Hòa cho biết, ngày trước, tranh Hàng Trống phát triển ở các phố Hàng Trống, Hàng Nón và từng được bày bán tại nhiều nơi ở Hà Nội cũng như một số tỉnh, thành ở Bắc Bộ. Có nhiều ý kiến khác nhau về thời điểm ra đời của dòng tranh dân gian Hàng Trống, cũng như sự chịu ảnh hưởng rõ rệt của các luồng tư tưởng, văn hoá, tôn giáo của các vùng miền, các dân tộc của dòng tranh này.
Không giống như một số dòng tranh dân gian khác dùng lối in sấp và trực tiếp in là có thể hoàn thành ngay một bức tranh, tranh dân gian Hàng Trống có lối làm khác hẳn, tỉ mỉ và cầu kỳ hơn.
Ván khắc tranh Hàng Trống chỉ có bản nét, còn màu thì phải vẽ tay toàn bộ. Chính vì thế mà ván khắc cũng phải làm rất cẩn thận. Người “ra mẫu” tranh thường là người giỏi nhất của từng nhóm thợ, giàu kinh nghiệm. Tuy nhiên, chỉ những bức tranh được nhiều người ưa chuộng mới có ván khắc.
Vì ngày xưa làm ván khắc là tốn kém, nên không phải gia đình làm tranh nào cũng có thể đầu tư làm. Còn lại, những bức tranh ít người mua thì thường phải làm thủ công hết sức cầu kỳ. Cũng bởi lý do ấy, tranh Hàng Trống đa dạng về kích thước.
Mỗi bức tranh dù cùng thể hiện một đề tài nhưng không bao giờ giống hệt nhau. Lạ nhất là các mảng mây cuộn trong các tranh thờ của Hàng Trống. Đó là các khối mây nhiều lớp được cản màu đến độ hoàn hảo, vẽ tay mà nét như in. Đặc biệt hơn, tất cả các nét mây đều được vờn: bên đậm, bên nhạt rồi xếp lớp liên tiếp, tạo ra các tầng mây đẹp diệu kỳ…
Trải qua thời gian, đến nay dòng tranh dân gian Hàng Trống chỉ còn duy nhất gia đình nghệ nhân Lê Đình Nghiên giữ lửa nghề. Đó là là tín hiệu cảnh báo trước câu chuyện “thất truyền” như đã từng xảy ra ở nhiều dòng tranh dân gian khác, hoặc các nghề truyền thống khác.
Để viết cuốn sách này, tác giả đã trực tiếp đến gặp nghệ nhân Lê Đình Nghiên và con trai ông là anh Lê Hoàn, để ghi chép lại nhiều câu chuyện. Những chia sẻ thẳng thắn, chân tình của ông và con trai cũng như các thành viên trong gia đình giúp cho cuốn sách có nhiều tư liệu bổ ích.
Một trong những điểm nhấn của cuốn sách là gần 400 bức tranh, ảnh, trong đó có nhiều tranh, ảnh tư liệu quý được sưu tập từ nhiều nguồn khác nhau. Số tranh, ảnh khác được trực tiếp chụp từ các bộ sưu tập tranh dân gian Hàng Trống của chính tác giả – nhà sưu tập Nguyễn Thị Thu Hòa, hoặc của các nhà sưu tập khác.
Đặc biệt, hàng trăm bức ảnh được chụp nghệ nhân ưu tú Lê Đình Nghiên cùng con trai là Lê Hoàn để mô tả, minh họa các công đoạn làm tranh. Một số ảnh, trang có giá trị tư liệu cao được chính gia đình nghệ nhân tranh Hàng Trống Lê Đình Nghiên cung cấp.
“Bằng việc xuất bản cuốn sách này, chúng tôi mong muốn bắc thêm một một cây cầu để nối tranh dân gian Hàng Trống với hiện đại. Qua cuốn sách này, bên cạnh cung cấp những tư liệu cần thiết để tìm hiểu về một dòng tranh dân gian nổi tiếng, chúng tôi cũng hi vọng có thể lan tỏa hoặc đánh thức tình yêu văn hóa truyền thống đang tiềm ẩn hoặc khuất lấp đâu đó trong tâm hồn của thế hệ trẻ. Và hơn thế, mong có sự đồng hành mạnh mẽ hơn từ những cơ quan văn hóa của Thủ đô, để một ngày không xa, người dân và du khách gần xa có thể gặp những quầy tranh, hiệu tranh dân gian Hàng Trống trên chính con phố Hàng Trống thân yêu, như đã từng”- tác giả Thu Hòa gửi gắm.
Cuốn sách do NXB Thế giới và Bảo tàng Gốm sứ Hà Nội liên kết xuất bản. Ngoài những bản phổ thông bìa mềm, cuốn sách còn có còn 100 bản giới hạn, đánh số từ 1 đến 100, dành cho người sưu tầm và chơi sách. Đặc biệt có 5 bản bìa da, khâu tay, do nghệ nhân Nguyễn Đức Khuynh thực hiện, đánh số: I, II, III, IV, V.
Thanh Xuân/ANTĐ
