Khu vực bãi rác Phúc Tân được hình thành từ lâu và vô cùng ô nhiễm. Mặc dù chính quyền quận Hoàn Kiếm hàng năm đều quan tâm đến vấn đề môi trường hay việc lấn chiếm của người dân nơi đây nhưng chỉ như muối bỏ bể. Sau khi tham vấn ý kiến của các chuyên gia, quận Hoàn Kiếm quyết định biến nơi này thành một không gian nghệ thuật kêu gọi xã hội hóa.
Và một nhóm gồm 16 nghệ sĩ Việt Nam và nước ngoài đã biến nơi đây thành không gian của các tác phẩm nghệ thuật đương đại với những câu chuyện kể về Thăng Long – Kẻ Chợ.
Nhà thiết kế Tây Ban Nha Diego Cortiza đã thu gom những chiếc bu gà ở chợ Long Biên (Hà Nội) để sơn màu và biến chúng thành những chiếc lồng đèn soi chiếu hình ảnh con rồng được vẽ và hình ảnh cầu Long Biên được ghép từ những mảnh gương vỡ trên tường. Cùng với tác phẩm của Diego Cortiza, các tác phẩm của 15 nghệ sĩ khác được sáng tạo men theo bức tường (20 năm trước dựng lên để chống lấn đất) dài khoảng 500 m.
Một không gian nghệ thuật với những tác phẩm không theo bất cứ khuôn mẫu nào, mang dấu ấn cá nhân riêng của các nghệ sĩ đang được dần hoàn thiện trên khu vực trước đấy là bãi rác tự phát nằm bên sông Hồng.
Nghệ sĩ Vũ Xuân Đông đã dùng hơn 10.000 chai nhựa là chai nước, hộp dầu xe máy đã qua sử dụng… gom được để tạo thành 4 chiếc thuyền buồm gợi nhớ hình ảnh trên bến dưới thuyền tấp nập ở bãi sông Hồng cách đây hơn 100 năm. Nghệ sĩ Lê Đăng Ninh thì sử dụng 20 chiếc thùng phuy, vật dụng đặc trưng của những ngôi nhà nổi ở bãi giữa sông Hồng, để đưa vào tác phẩm sắp đặt Nhà nổi mang đến cái nhìn về những góc khuất trong cuộc sống của những người dân ngụ cư nơi bãi giữa sông Hồng. Nghệ sĩ Cấn Văn Ân thực hiện chiếc thuyền dài 7 mét, được ghép từ 5.000 mảnh gương, nặng 400kg phản chiếu cầu Long Biên với những mảng đứt gãy. Nghệ sĩ Phạm Khắc Quang đã hàn những thanh sắt cũ dựng lên thành hình ảnh toa tàu, trên đó có bóng dáng “người hát xẩm cuối cùng của thế kỷ 20” Hà Thị Cầu. Nghệ sĩ Nguyễn Thế Sơn, từ sắt phế thải và inox gương, mang đến tác phẩm sắp đặt cho thấy hình ảnh của những người lao động ở bến sông Hồng…
Là giám tuyển dự án, nghệ sĩ Nguyễn Thế Sơn chia sẻ, sau khi nhận đề bài của UBND quận Hoàn Kiếm nhằm “biến khu bãi rác thành điểm đến nghệ thuật”, anh đã thiết kế dự án và tìm các nghệ sĩ đồng hành cùng mình. 15 nghệ sĩ khác đã tham gia cùng anh, trong đó có những nghệ sĩ trong nước như Ưu Đàm Trần Nguyễn, Trịnh Minh Tiến, Lê Đăng Ninh, Nguyễn Hoài Giang, Nguyễn Xuân Lam, Nguyễn Ngọc Lâm, Trần Hậu Yên Thế… và 2 nghệ sĩ nước ngoài là George Burchett và Diego Cortiza.
Hầu hết các vật liệu được sử dụng trong tác phẩm là vật liệu tái chế từ vỏ chai nhựa, thùng phuy, lốp xe, ống bô xả, túi ni lông… “Nhưng dự án không chỉ đơn thuần là tái chế, mà qua nghệ thuật để kể những câu chuyện của ký ức, lịch sử”, giám tuyển Nguyễn Thế Sơn cho biết. Bởi, xưa kia, bãi Phúc Tân, bãi Phúc Xá là những bãi bến thuyền lớn ở chân cầu Long Biên, là nơi giao thương của các vùng miền chung quanh Hà Nội. Khu Kẻ Chợ 36 phố phường được hình thành lên từ đó…
Không như các dự án khác, dự án Nghệ thuật công cộng bãi Phúc Tân là dự án “từ dưới đi lên”. Các nghệ sĩ đã xuống khảo sát bối cảnh, nghe ngóng xem người dân muốn gì để các tác phẩm có sự hài hòa với môi trường nơi đây. Bên cạnh một khoản hỗ trợ 40% kinh phí dự trù, nhiều nghệ sĩ đã tự ứng tiền túi để hoàn thành tác phẩm khi chưa có tài trợ, còn người dân thì tham gia thu gom vật liệu tái chế cho nghệ sĩ thực hiện tác phẩm.
Ông Phạm Tuấn Long, Phó chủ tịch quận Hoàn Kiếm cho biết: “Trước tiên, chúng tôi muốn dự án giúp cải thiện môi trường sống cho người dân ở khu vực, để họ có ý thức giữ gìn môi trường cảnh quan tốt hơn. Sau này, tùy vào sự đánh giá, hưởng ứng của cộng đồng, chúng tôi sẽ có phương án quản lý tiếp theo”.
Bảo An (t.h)/MASK