Không được nhiều người biết đến như đình Tây Đằng, đình Chu Quyến hay đình Mông Phụ, thế nhưng khi đặt chân đến đình Tường Phiêu, người ta mới thấy được cái khác lạ, cái đặc biệt, cái hiếm có của ngôi đình này.
Đình Tường Phiêu tọa lạc tại trung tâm xã Tích Giang (Phúc Thọ, Hà Nội), cách Thủ đô Hà Nội gần 40km. Ngôi đình được nhân dân khởi công xây dựng từ năm 1430 và đến năm 1645 tu bổ lại khang trang để thờ Thành Hoàng làng là Đức Thánh Tản Viên Sơn, vị thánh đứng đầu trong hàng tứ bất tử của người Việt đã xuất hiện trong rất nhiều các di tích vùng nông nghiệp lúa nước ngoại vi Hà Thành.
Nằm trong cái nôi của nền văn hóa xứ Đoài, xã Tích Giang (huyện Phú Thọ, Hà Nội) có bề dày văn hóa, với nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể. Đình Tường Phiêu được dựng trên thế đất bằng, nằm giữa trung tâm làng Tường Phiêu. Mái đình cổ được đánh giá là một sản phẩm nghệ thuật kỳ thú, di sản kiến trúc gỗ tiêu biểu, lưu giữ nét văn hóa đặc sắc với nhiều nghi thức độc đáo của vùng đất xứ Đoài xưa.
“Kiến trúc đình Tường Phiêu là một sáng tạo với nhiều đặc trưng nghệ thuật độc đáo, không gặp ở các ngôi đình khác” – Không chỉ các nhà nghiên cứu văn hóa, bất cứ ai đến với ngôi đình này đều cảm nhận được điều đó. Có niên đại sớm và giá trị nghệ thuật cao, kiến trúc độc đáo của đình Tường Phiêu thể hiện ở bố cục duy nhất một đơn nguyên cùng phần kết cấu gỗ kết hợp khéo léo giữa kỹ thuật xây cất với không gian phong thủy, tạo kết cấu liền mạch và thoáng rộng cho di tích. Đặc biệt, phần trang trí, thật sự là những tuyệt tác nghệ thuật với đường nét tạo hình long, ly, quy, phượng chau chuốt, uyển chuyển hay những biến thể giàu sáng tạo, chất chứa khát vọng của người dân qua hình tượng: Rồng ẩn trong mây, rồng múa đôi cùng chim phượng, tiên cưỡi rồng, tiên có cánh…
Đặc biệt, hình tượng tứ linh ở Tường Phiêu, trong đó có hình rồng khác hẳn với tạo hình ở nhiều ngôi đình Đoài thế kỷ XVI khác, dẫu vẫn uy nghiêm nhưng mang phong cách khoáng đạt hơn với những tay rồng nắm râu, nắm tóc; Lân đầu rồng, thân hươu…Trong đó, tiêu biểu hơn cả là hình tượng hươu – con vật chở mặt trời đi – biểu tượng của nguồn sống, qua nét chạm khắc tài hoa của các nghệ nhân, mà trở nên hết sức bình dị và sống động. Và cũng rất hiếm hoi, hình người đã xuất hiện trong một mạng chạm giàu chất dân gian, để lại nhiều bất ngờ thú vị. Chủ tịch UBND huyện Phúc Thọ Doãn Trung Tuấnđã khẳng định, không gian kiến trúc đình Tường Phiêu là một gạch nối liền mạch trong kiến trúc dân gian thế kỷ thứ XVI – XVII, nơi bảo tồn, lưu trữ khối hiện vật phong phú, như: Ngai thờ, bài vị, bát bửu, sắc phong… Đình được đánh giá là một trong những viên ngọc của kho tàng di sản kiến trúc gỗ ở Hà Nội, là “chất liệu quý” cho những nghiên cứu về lịch sử, văn hóa, mỹ thuật, đóng vai trò quan trọng trong “hệ thống đình Đoài”.
Không chỉ độc đáo về kiến trúc, văn hóa, mỹ thuật, đình Tường Phiêu với vai trò là trung tâm sinh hoạt văn hóa của một cộng đồng dân cư, còn là nơi bảo tồn các giá trị văn hóa phi vật thể độc đáo gắn kết với việc phụng thờ vị phúc thần Tản viên Sơn Thánh. Trong đó phải kể đến lễ hội truyền thống được tổ chức vào tháng Giêng âm lịch hàng năm với các lớp văn hóa tích hợp trong thần tích và lễ hội. Lễ hội kéo dài trong ba ngày 14, 15 và ngày 16 tháng Giêng hàng năm (âm lịch). Lễ hội đình Tường Phiêu vẫn lưu giữ được nhiều yếu tố truyền thống từ xa xưa như các nghi thức và nghi lễ tưởng nhớ công ơn đánh giặc giữ nước các nghi thức, nghi lễ liên quan tới công ơn giúp dân xây dựng xóm làng của Đức Thánh Tản Viên và các nghi lễ, nghi thức liên quan cầu mưa, cầu được mùa…
Lễ hội đình Tường Phiêu là một trong số những lễ hội tiêu biểu của vùng đất xứ Đoài xưa, nơi lưu giữ nét văn hóa đặc sắc với nhiều nghi thức độc đáo, phản ánh các nghi thức truyền thống lâu đời của cư dân nông nghiệp lúa nước cổ truyền.
Trải qua nhiều biến cố lịch sử, thách thức của thời gian và khí hậu, di tích đình Tường Phiêu vẫn trang nghiêm bên dòng sông Tích như một nhân chứng bất tử cho truyền thống văn hiến của người dân nơi đây. Đình Tường phiêu cùng toàn bộ truyền thuyết về tam vị đức thánh Tản, các di vật trong đình là những tư liệu quý về lịch sử, phong tục, tập quán của vùng đất xứ Đoài xưa…
Để gìn giữ, phát huy giá trị di sản, chính quyền và nhân dân huyện Phúc Thọ đang nỗ lực thực hiện việc bảo tồn, tu bổ, tôn tạo di tích đình Tường Phiêu nhằm phát huy giá trị của một di tích quốc gia đặc biệt. Song song với đó, là những bước chuẩn bị cho việc giới thiệu di sản văn hóa tới du khách trong và ngoài nước; tập trung khai thác dịch vụ du lịch, kết nối đình Tường Phiêu với các di tích phía Tây Hà Nội như đền Hát Môn, chùa Thầy, chùa Tây Phương… nhằm góp phần phát huy bền vững giá trị di sản.
Kiều Trang / nguoihanoi.com.vn
