Ông viết ca khúc này vào năm 2013, khi ông được mời về Nam Định dự lễ khánh thành một cổng làng. Nhìn những nét chạm trổ hoa văn, câu đối, tranh dân gian… rất độc đáo, ông nhớ hình ảnh cổng làng quê mình ngày xưa, với những ký ức thật đẹp. Thế nhưng, nghĩ ngợi mãi mà vẫn không tìm được ý tứ cho bài hát, ông bèn gọi điện cho nhà thơ Phạm Lưu Vũ (tức Trường Vũ) để… “cầu cứu”.
Sau vài ngày, nhà thơ Trường Vũ gửi cho nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo một bài thơ với nhan đề “Cổng làng”. Tác giả “Trường Sa làng ta” tâm đắc lắm, vì bài thơ tả được cái động và cái tĩnh, người đi và người về như dòng nước chảy, thời gian quá khứ và tương lai, bên trong và bên ngoài cổng làng… Chính vì thế mà ca khúc có những câu như “Bên trong cổng làng cây đa, giếng nước, sân đình hội hè chiêng trống vang vang/ Bên ngoài cổng làng chân trời mơ ước, rừng vàng biển bạc nâng bước đi xa”. Tả sự bền bỉ, trầm tĩnh của cổng làng, ông viết: “Cổng làng quê ta đó, thanh bình cùng nước non”, “Cổng làng neo ở giữa, trong ngoài là thế gian/ Cổng làng cây cầu nối, muôn đời cùng nước non”…
Với chất liệu chầu văn và giai điệu sôi động, nhạc sĩ đã thể hiện được sự hân hoan khi đứng trước cổng làng và ký ức. Sự kết hợp ấy tạo nên một âm hưởng vừa hiện đại và truyền thống, như sự dung nạp quá khứ, hiện tại và tương lai của “Cổng làng quê ta đó”. Điều đó tạo nên một sự gần gũi, thân quen mà cũng có chút gì thiêng liêng, ma mị.
Nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo (1947-2019) quê ở Nghệ An. Ngoài viết nhạc, ông còn là nhà thơ, nhà báo, nhà phê bình văn học và là họa sĩ. Ông đã giành nhiều giải thưởng, trong đó có giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật (2012).
Ông là tác giả của những ca khúc nổi tiếng như “Khúc hát sông quê” (thơ Lê Huy Mậu), “Làng quan họ quê tôi” (thơ Nguyễn Phan Hách), “Đôi mắt đò ngang”, “Đường về Thạch Nham”… Nguyễn Trọng Tạo là tác giả của hơn 20 đầu sách, trong đó có “Đồng dao cho người lớn”, “Con đường của những vì sao”, “Dòng sông mặc áo”.
Nguyễn Nhật Thanh
